‌واو حالیه

(برای نشریه حیات خلوت دانشگاه. البته اگر به اون زمان برمی گشتم همچنین چرندی نمی نوشتم)

پژوهش مرده است

*«پژوهش» نیز مانند بسیاری از فعالیت های دانشگاهی، اخلاق خاص خود را دارد. البته منظور من از اخلاق، باید و نباید های روشی(مانند امانت داری در نقل منابع یا ...) نیست. بلکه اخلاق پژوهش را باید در یک گام عقب تر نیز جستجو کرد. از این مرحله از اخلاق پژوهشی عموما با نام «روحیه پژوهش» یاد می کنند اما این تعبیر بسیار رهزن و گمراه کننده است و به نظر می رسد که اگر همان تعبیر «اخلاق پژوهش» را توسعه معنایی بدهیم، راحت تر به مقصود می رسیم. مخصوصا که «بی اخلاقی پژوهشی» عنوان بهتری برای نشان دادن وضعیت کنونی است تا «نداشتن روحیه پژوهش».

*اخلاق پژوهش(با توصیفی که در بند قبل انجام شد) در دانشگاه مرده است. احتمالا شما در مورد وضعیت بد آن با من هم نظر باشید اما «مرده بودن» را تعبیری دور از انصاف بدانید. البته که هم اکنون تلاش های بسیار درخور توجهی در حال انجام شدن است، اما چنین تلاش هایی نه تنها جریان اصلی، که حتی جریان های فرعی دانشگاهی(به عنوان اقلیتی تاثیرگذار) را نیز شامل نمی شوند. برای توضیح چنین نکته ای باید اضافه کنم که پژوهش دو محور اساسی دارد: محتوا و زبان. بنابراین اکتفا به معیار هایی چون تعداد مقالات، تعداد هسته های پژوهشی، تعداد جلسات برگزار شده(معیار بیرونی) یا تعداد دانشجویان محقق در زمینه های مختلف(معیار درونی) به تنهایی نشان دهنده وضعیت پژوهش نیستند.

*سومین نکته ای که می توان راجع به مرده بودن «اخلاق پژوهش» ذکر کرد، موانع ساختاری، محصوصا موانع ساختاریِ درون دانشگاهی در حوزه پژوهش است. می توان چنین توافق کرد که تا فضای مورد نیاز پژوهش وجود نداشته باشد، این مسئله با تمامی متعلقات خود(اقتصاد پژوهش، اخلاق پژوهش، نشر پژوهش و...) سالبه به انتفاء موضوع خواهند بود. به تعبیر دیگر، می توان گفت مجموعه لوازمی که باعث می شوند تا پژوهش علمی ضرورت داشته باشد به طور سیستماتیک(و صد البته ناآگاهانه) در دانشگاه مورد بی توجهی قرار گرفته می شوند (و به تبع آن اموری چون هسته های پژوهشی و... در اغلب موارد تبدیل به عناصری خنثی خواهند شد). این بی توجهی انواع و اقسام مختلفی دارد که دو مورد از آنها را می توان به عنوان موارد مهم تر و جدی تر مورد بررسی قرار داد: تفکیک نظر و عمل در تمامی قسمت های دانشگاه و نقش تشکل های دانشجویی در امر پژوهش(به علت نقش بی بدیل آنها در هویت بخشی به دانشجویان).

*رفتارها و اعمال پژوهشگران در هر حوزه ای، مخصوصا در میان پژوهشگران مسلمان(با این اهمیت که عمل به دانسته ها در تعالیم اسلامی به شدت مورد تاکید قرار گرفته است) اهمیت بسیاری دارد. با این وصف، رفتار متولیان علمی دانشگاه بازتابی از روح پژوهش در زندگی ایشان است. با نگاهی اجمالی به چنین زمینه ای، متوجه تفکیکی جدی میان دو حوزه نظر و عمل می شویم که دو صورت جدی دارد: 1-«تقدم مطالعه نظریات بر حوزه عمل» و 2-«تقدم کاربرد به نظریات» که البته هر دوی این موارد، دو روی یک سکه واحد را تشکیل می دهند. این تفکیک و جدایی بیش از انکه توانسته باشد به تخصص گرایی کمک کرده باشد، شرایطی از تنش را به وجود می آورد که در ان هر کدام از افراد دو گروه مذکور به دنبال «نفی» دیگری گام بر می دارند. یعنی مشکل تنها به وجود دو گروه «کتاب خوان های بی مهارت و تدبیر» و «مسئله شناسان سطحی و بی مطالعه» محدود نمی شود؛ بلکه اساسا با وضعیتی فارغ از سعه صدر مومنانه و گفتگو(که پیش شرط حل این شکاف و تفکیک است) روبرو هستیم که نتیجه آن، اهمیت روز افزون «ثروت» و گسترش دیوانه وار نقش آن در معادلات علمی خواهد بود.

*تشکل های دانشجویی نیز مورد دیگری هستند که باید «در کمال آرامش» و «سعه صدر مومنانه» مورد بررسی قرار بگیرند. در واقع چنین مسئله ای بیش از آنکه به عملکرد تشکل ها بستگی داشته باشد، به پیچیدگی ماهیت تشکل ها در یک محیط علمی بستگی دارد؛ البته با این قید که در چنین موضوعی نباید وضعیت کلان اجتماعی را نیز از تحلیل ها کنار گذاشت. به طور خلاصه، می توان گفت یکی از کارویژه های تشکل های دانشجویی در وضعیت اجتماعی امروز نزدیک کردن دو حوزه «پژوهش» و «کنش گری» در زندگی افراد آن تشکل می باشد. توجه به چنین مسئله ای و ورود «دلسوزانِ مطلع» باعث دو برکت و ثمره عمده خواهد شد: اول کمک جدی به حل مسائل انقلاب اسلامی و دوم سیاسی شدن تشکل های دانشجویی و دوری از چنگال نحس سیاست زدگی.

بیست و دوم دی ماه 1397

نوشته شده برای نشریه دانشجویی رجعت