برای منِ ده ساله ای که پنجره خانه مان به سوی رشته کوه غربی شیراز باز می شد، شهر مفهومی بود که با خانه ها و آدم ها و ماجراها و ... تعریف می شد. با این حال اولین تجربه متفاوت من از شهر زمانی شکل گرفت که در سالهای دبیرستان از دامنه همان رشته کوه های غربی شیراز به آن نگاه می کردم. می دانستم که رفتنی ام و شهری که در آن بزرگ شده بودم، دوباره برایم غریب خواهد شد. حال و هوای بلوغ و سوداهایی که روزگار نوجوانی ذهنم را جلا می داد نمی توانست در شهری محقق شود که دو سویش کوه باشد و آفتاب نکرده غروب کند. برای منِ بوشهری الاصل آفتاب تنها زمانی واقعا غروب می کرد که می توانستم فرورفتنش را در کرانه دریا مشاهده کنم. شیراز –حداقل از منظری که من می دیدم- کرانه نداشت و آفتاب تند مشهورش خیلی زود به سایه تبدیل می شد. شیراز کوچک بود و به هر قسمتی که نگاه می کردم، در و دیوار و خانه ها و خاطراتم را جلوی چشمم ردیف می کرد. شیراز زیبا بود، جذاب بود، فرینده بود، ولی مثل باغ کوچکی که تنها یکی دو ساعت حیرت آدم را برمی انگیزد، دلزده ام کرده بود.
تهران که رفتم، شیفته آلودگی اش شدم. تهران کرانه نداشت. می توانستم هر چقدر که بخواهم ادامه اش را تخیل کنم. آلودگی اش به همین ابهام دامن می زد و برج میلادِ از همه جا مشخص اش، مثل علامت مخصوص حاکم بزرگ شهر بود که همه را به سمت خود مسخر می کرد. بنابراین هر موقع که خسته می شدم و روزمرگی های بی معنای آن دلم را می زد، به دامنه کوه ها پناه می بردم. می دیدم که ورای این گیر و دار های روزمره یک چیز تمام نشدنی وجود دارد که هر چقدر بخواهم می توانم روی بزرگی اش حساب کنم. مثالی بود که شیراز حوض است و تهران دریا. شنا می کردم و لذت می بردم. برای من مشاهده «تهران» که تنها از بالا و از چشم اندازی که بتواند فاصله ام را تضمین کند محقق می شد، مثل عبادتی بود که زاهدان و عابدان را قرن های متمادی به کوه ها می کشاند؛ من هم در جستجوی خدای خودم بودم، خدایی که ورای تکثرها و درگیری ها بتواند نمونه ای از وحدت را پیش پایم بگذارد. بنابراین، کوه گردی های گاه و بیگاه به خیره شدن های شبانه پشت پنجره های خوابگاه بسط پیدا کرد. تا چشم کار می کرد چراغ بود و ماجرا. حیرت می کردم. مغز خیال پرداز من هر چقدر هم که به بخش های خلاقش فشار می آورد نمی توانست آن همه داستان را هضم کند و من نهایتا در تسلیمی سکر آور مبهوت محیطم می شدم.
تهران بزرگ بود. ولی یک روز مثل هر چیز ثابت و استوار دیگر دود شد و به هوا رفت. برای من تهران آن موقعی به هوا رفت که دقیقا فهمیدم و حس کردم که شهرهای دیگری در این دنیا هستند که خیلی بزرگ تر و بی انتها تر از تهران اند و یک چیزی زیر پوستم مدام غلفلک می داد که بساطم را به هم بریزم و بزنم به دل شهر ها و کشور های مختلف و حتی پیش خودم پیدا کردن مکان، جور کردن ویزا، اسپانسر و بهانه برای رفتن و ... را هم جور کردم. گزینه زیاد نبود. بالاخره تهران هم شهر خیلی بزرگی است. قاهره آشفته بود و خیال مصر رفتن برای یک ایرانی افسانه است. متروپل های چین و ژاپن مثل طلای بدل بودند. استانبول پر از ایرانی بود و شعبه دوم تهران. مسکو گزینه اول نبود. برلین جمعیت کمی داشت و پاریس، شهر عشاق لقب گرفته بود که من اصلا دوست نداشتم. اما لندن، آرسنال داشت و شرلوک هلمز. خیال لندن رفتن تا جایی قلقلکم می داد که حاضر بودم با همه تنبلی ام زحمت اپلای کردن و ارتباط با موسسه حامی و ... را به جان بخرم و برای چند سال هم که شده تجربه اش کنم. برعکس همیشه، خیال اجازه ام نداد. چه طور؟
ماجرا از این قرار بود که پشت پنجره نشستن ها و تهران را دیدن هایم به جایی رسید که تمامش با خیال لندن می گذشت. می خواستم وسطِ وسط باشم. احساس می کردم می روم لندن و وسط خیابان هایش گم می شوم. تصور می کردم الان یک جایی نشسته ام و به جای تهران جمهوری اسلامی، لندن برتانیای کبیر را می پایم. همین که پروسه تخیلم کامل شد، همه انگیزه ام فرو ریخت. یک حس بدی داشت. انگار که نرفته فهمیدم لندن هم یک روزی تمام می شود. ناراحت شدم و چاره ام چیزی نبود جز فکر کردن به ینگه دنیا. کجا؟ بلندترین و دورترین قله اش، میعادگاه عاشقان جهان جدید، قلب تپنده تمدن حاضر و سرزمین واقعی رویاها که اشتباهی در کالیفرنیا و جاهای دیگر جستجو می شد: نیویورک.
من نیویورک نرفته ام. هر چیزی که از آن می شناسم تصور است و تخیل. حالا که دوباره نگاه می کنم همان اول هم مسئله ام رفتن و سیر آفاقی و گردشِ گردِ جهان بود. من خیالم را سیراب می خواستم و نیویورک مدتی این وظیفه را به عهده داشت. انگار که نیویورک دایره وسط زمین فوتبال است و همه تماشاگرها آن جا را می پایند. انگار گم شدن در خیابان هایش و گم شدن در سروصدایش عین پیدا شدن بود. انگار فنای آنجا عین بقا بود و انگار همه توصیفات عرفانی، می توانست در شکل الحادی اش برایم مجسم شود.
اما این را نباید ناگفته بگذارم که این حال، ابدا خوش نبود. مثل معتادی که به موادش نیاز دارد و متنفر است؛ به سیراب شدن خیالم محتاج بودم و همزمان از کوته اندیشی ام متنفر. اما کیست که نداند آدمی نه با غرائز و نه با عقل و نه با احساسات، که با خیالش تصمیم می گیرد و خیال من آگاهانه به سمتی می رفت که می دانستم ته ندارد.
چیزی که ته ندارد به پوچی می رسد و چه قدر بد می شود که خیال آدم پوچ بشود. ولی اگر قصۀ خیال آدمیزاد مثل جوش چرکی باشد که باید خودش بزرگ شود تا بترکد چه؟ اینجاست که شاید اصطلاحا فرج بعد از شدت حاصل شود. آدم اگر جوش چرکی را زود بترکاند، یک روزی و یک جایی دیگر پیدا می شود اما اگر منتظر بماند تا تمام شود، احتمالا مزد صبرش را خواهد گرفت. من هم مزد صبرم را گرفتم. پایان غرق شدن آگاهانه در دنیای تصاویری که از نیویورک ثبت می شد و دل دادن به چشم انداز آن، مثل فیلمی بود که پس از پایانش شخصیت اصلی از خواب بیدار می شود و میبیند که همه اش خواب و خیالی بوده.
القصه، این مسیر سخت بود و کنار آمدن با چشم و خیال تشنه سخت تر. اما شد آنچه باید می شد و یک روز که توانستم فارغ البال بنشینم و خودم را غرق تصاویر و چشم اندازهای نیویورک، پایتخت دنیا کنم، همان موقعی که توانستم والت دیزنی را به مغزم بیاورم و روحم را به او بفروشم، همان وقتی که توانستم تنفر از خودم را کنار زده و خودم را به طور موفقیت آمیزی فریب بدهم، چهره پیرزنی که پشت آینه ایستاده بود پیدا شد. آزمایش نتیجه خوبی داشت و این دفعه به دور از بهانه جویی های رمانتیستسی شبه عرفانی ضد تمدن که هر مسیری را نرفته خراب می کند، بدون استفاده از عقل نظریِ کم اعتبار که استدلال هایش به طرفه العینی می لغزد، و حتی بدون نیاز به صرف کردن هزینه و انرژی واقعی که و تنها به مدد اعجوبه ای به نام خیال، یک دور تئاتر شیخ صنعان را برای خودم اجرا کردم و از سن پایین آمدم.
آن شنیدستی که در اقصای غور
بار سالاری بیافتاد از ستور
گفت چشم تنگ دنیا دوست را
یا قناعت پرکند یا خاک گور
سعدی؛ گلستان؛ باب سوم؛ حکایت بیست و یکم
